Мектеп уақыты балалық шақтың қуанышты сәттеріне, өмір бойы есте қалатын ерекше оқиғаларға толы. Алайда, бұл әлем қиындықтар мен тәжірибелерге толы, олар көбінесе бала өздігінен жеңе алмайды. Мұндай жағдайларда ол әсіресе жақындарының қамқорлығы мен назарын, кейде кәсіби психологиялық көмекті қажет етеді.
Қандай жағдайларда бастауыш мектепте балаға психологиялық көмек қажет? Біз бірнеше негізгі бағыттарды қарастырамыз және қандай әдістер тиімдірек болуы мүмкін екенін айтамыз.
Мектеп өмірінің басында көптеген балалар үй тапсырмасын орындауда қиындықтарға, сабақта табандылыққа тап болады. Көбінесе бұл баланың зейіні әлі дамымағандықтан пайда болады, бұл функция барлық дерлік оқу жылдарында жақсарады. Бұл жаста екі жетекші іс-әрекет біріктірілгенін есте ұстаған жөн: ойын және оқу. Бала қазірдің өзінде жаңа нәрселерді білгісі келеді, оқушының мақтаныш дәрежесіне сәйкес келеді, өзін үлкен сезінеді. Бірақ ойын үйлесімді жалпы дамудың маңызды шарты болып қала береді. Егер оқу әрекеті нәресте үшін тым жағымды болмаса, психологиялық көмек қажет болуы мүмкін. Психолог жағымдыны пайдалымен үйлестіруге, оқу процесін қызықты және ертегі етуге көмектеседі.
Бастауыш мектепте жиі кездесетін мәселе-мазасыздықтың жоғарылауы. Балалар мектепке келген кезде Жетісу құрылымымен, бағалау жүйесімен бетпе-бет келеді. Балалар бірден түсінеді: егер сіз бәрін дұрыс жасасаңыз – жақсы баға алсаңыз, сізді мектепте және үйде Мақтайды. Бірақ егер сіз қателессеңіз – нашар бағалар мен ересектердің сөгістерін күтіңіз. Демек, қателіктерден қорқу, сәтсіздікке ұшыраудан қорқу, ең нашар болу. Бұл сезімдер баланы байланыстырады, тапсырмаларға назар аударуды қиындатады және одан да көп оқу процесінен ләззат алады. Сондықтан кейбір жағдайларда қателіктерге оң көзқарасты қалыптастыруда кәсіби көмек қажет. Қателіктердің дамуы мен оқуы үшін тамаша бағалардан кем емес маңызды екенін түсіну мектеп өмірін қызықты саяхатқа айналдыруға мүмкіндік береді.
Үй тапсырмасын орындау уақыты, бағалауды талқылау, ата – аналар жиналысы-мұның бәрі бала мен ата-ана арасындағы қарым-қатынаста із қалдырады. Мектеп өмірінің басталуымен бірлескен ойындар жазулар мен мысалдармен ауыстырылады. Көбінесе ата-аналарға оңтайлы тәсілді табу қиынға соғады: балаға оқуға қалай көмектесуге болады, бірақ бәрін өз мойнына алмау керек пе, бақылау керек пе және баламен қарым-қатынасты бұзбау үшін оны қалай жасау керек. Мұндай жағдайларда біз көбінесе ата-аналарға психологпен немесе ата-аналарға арналған топпен жеке кеңес беруді ұсынамыз, онда барлық туындаған мәселелерді талқылауға және мәселені шешуге өз көзқарасыңызды дамытуға болады.
Мектепке келгенде бала тек оқу процесінің өзімен ғана бетпе-бет келмейді. Оның алдында маңызды міндет тұр: сыныптастарымен және мұғаліммен қарым-қатынас орнату, ұжымда өз орнын табу. Мұнда қандай қиындықтар болуы мүмкін? Бір балаларға қарым-қатынасты бастау, жаңа достар табу қиын. Бұл жеке ерекшеліктерге (ұялшақтыққа), тәжірибенің жетіспеушілігіне байланысты болуы мүмкін (егер бала балабақшаға бармаған болса). Кейде мұндай жағдайларда ересектердің көмегі мен қолдауы қажет, олар әртүрлі жағдайларда қалай әрекет ету керектігін, жанжалдарды қалай шешуге болатынын және өздерін таныстыруды ұсына алады. Оқыған мектептегі балалар үшін олардың топта алатын мәртебесі маңызды, балалар көбінесе ақыл-ойы мен физикалық жағынан кім күшті екенін анықтайды. Кейбіреулер өз позицияларын қорғауда тым агрессивті болуы мүмкін, ал басқалары өздерін қалай қорғауды білмейді. Мектепте баланың қарым-қатынасында қиындықтар туындаған жағдайда психологиялық көмек қажет. Психологтың көмегімен бала қарым-қатынас дағдыларын дамыта отырып, қарым-қатынас құрудың жаңа тәжірибесін ала алатын топта жұмыс істеу жақсы.
Көптеген жігіттерге жағымсыз да, жағымды да эмоцияларды тежеу қиынға соғуы мүмкін, бұл қарым-қатынасқа кері әсер етуі мүмкін және баланың мазасыздығы жоғарылауы мүмкін. Кейбір балалар, керісінше, эмоцияларын соншалықты тежейді, оларды басады, сондықтан бір жағынан олар әңгімелесушіге өз сезімдерін көрсете алмайды, екінші жағынан, депрессияға ұшыраған эмоциялар баланың денсаулығына психикалық және соматикалық әсер етуі мүмкін. Сондықтан, бұл жаста менің сезімімді тануды және көрсетуді үйрену өте маңызды. Бұл әр түрлі арт-терапевтік әдістерді (сурет салу, құммен, сазбен ойнау және т.б.) қолданған дұрыс. Сонымен қатар, сіз балаға үйде де, психологпен жеке және топтық сабақтарда да өз сезімдерін білдіруге көмектесе аласыз. Маман жинақталған тәжірибені таратуға көмектесетін жолдарды табуға көмектеседі және балаға эмоциялар пайда болған сәтте қалай айту керектігін үйретеді.
Осылайша, мектепте бала көптеген қиындықтарға тап болады. Кейбір жағдайларда сіз өзіңізді жеңе аласыз, ал басқаларында кәсіби психологиялық көмек қажет.
Мария Борисова, "12 алқа" тренинг және кеңес беру орталығының психологы.
